Witeradów

Pierwsze wzmianki o wsi „Vitoradow” pochodzą z 1388 roku, jednak wiemy, że już w XII wieku istniała tutaj osada. Ślady osadnictwa są znacznie starsze, co wykazały badania archeologiczne prowadzone w 1990 roku. W ich trakcie znaleziono ślady dwóch obiektów mieszkalnych oraz fragmenty naczyń, żelazną zapinkę, paciorek z niebieskiego szkła i bursztynową zawieszkę. Znaleziska pochodzą sprzed 4500 lat są śladami osady celtyckiej.  

Nazwa wsi może pochodzić od imienia Witorad, lub słowa „witarnia”, czyli staropolskiego określenia drzewa gruszy. Od 1402 roku wieś Witeradów należała do miasta Olkusza, co potwierdzały kolejne przywileje królewskie. Przez wieś przepływa rzeka Witeradówka (Witeradowianka). Dokumenty potwierdzają, że już w połowie XV wieku we wsi istniał młyn wodny na tej rzece. Jego właścicielem był Mikołaj Gindel, syn mieszanina krakowskiego. We wsi był folwark i dwór, a także kilka sadzawek rybnych. Pomiędzy Witeradowem i Osiekiem wznosi się Dzwonowa Góra. To porośnięte buczyną wzniesienie, wedle legend, jest miejscem, w którym zaginął w czasie Potopu oddział wojsk szwedzkich wiozący zrabowane kościelne dzwony. Badania archeologiczne wykazały, że na Dzwonowej Górze pomiędzy XIV a XVIII w. funkcjonował kamieniołom, z którego dobywano szary piaskowiec. W 1827 r. było tu 41 domów i 241 mieszkańców.

Ciekawą postacią był Karol Sosnowski, syn hetmana polnego litewskiego. Ponoć wystrzelał wszystkie koty w witeradowskim dworze swojej matki Tekli z Despot - Zenowiczów, za co został przez nią wydziedziczony. Karol Sosnowski, jako rotmistrz kawalerii narodowej, walczył w insurekcji kościuszkowskiej, a o rękę jego siostry starał się ...Tadeusz Kościuszko i nawet planował porwać ukochaną.

W 1875 roku we wsi były dwa młyny wodne. Zachowały się kamienne zabudowania jednego z nich, który później funkcjonował, jako tartak. Aby zobaczyć młyn, trzeba jechać drogą w stronę Olkusza i po około 700 m od odejścia szlaku skręcić w prawo. Zjazd znajduje się za charakterystycznym słupem ze stacją trafo, naprzeciwko przystanku komunikacji miejskiej. 

Na początku XX wieku (1904-06) we wsi wybudowano wodociąg dostarczający wodę pitną z Witeradowa do Olkusza. Podczas II wojny światowej w obozach, na frontach i na robotach zginęło kilkunastu mieszkańców wsi. Do dziś niewyjaśnionym epizodem jest niemiecki desant spadochronowy, jaki 20 marca 1945 r. wylądował w okolicach Witeradowa i Czarnego Lasu. Po krótkiej potyczce desant zlikwidowało olkuskie UB i Milicja Obywatelska. Podczas akcji poległo trzech milicjantów.  

We Witeradowie znajduje się też kilka kapliczek przydrożnych i drewnianych domów z początku XX wieku.